Dear Heather - Leonard Cohen

Sharon Robinson: Aνταλλάσοντας γράμματα με τον Leonard Cohen

Μια συνέντευξη με τους Tom Sakic, Marie Mazur, Joe Way και Jurica Staresincic

Απόδοση στα ελληνικα Δημήτρης Τσιμπέρης

Ο Leonard Cohen δεν έχει συνεργαστεί με πολλούς. Δύο όμως από τα καλύτερα τραγούδια του, το «Everybody Knows» και το «Waiting For The Miracle» ήταν το αποτέλεσμα των μουσικών του γάμων με την Sharon Robinson. Έπειτα ήρθε το Ten New Songs, ένα ολόκλη ρο άλμπουμ όπου αναμειγνύονται οι στιχουργικές και μουσικές ιδιοφυΐες των δυο τους.
Η κοινή τους δουλειά είναι εκπληκτική.

Αλλά λίγα ξέρουμε για την Sharon Robinson, εκτός από όσα αποκαλύπτονται σ’ αυτά τα τραγούδια της συνεργασίας τους. Τι ωραίο που θα ήταν να είχαμε την ευκαιρία να μιλήσουμε μαζί της για την δουλειά της με τον Leonard, την μουσική συνεργασία τους και για τα όσα έχει μάθει από και γι’ αυτόν. Κι έπειτα, μ’ ένα γύρισμα της τύχης, μια σύντομη επαφή μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου και η συναίνεση της Sharon να μας επιτρέψει να εισχωρήσουμε στον μουσικό της κόσμο ήρθε.

Ένας ακόμη, μετά το μοναστήρι, δίσκος για τον Leonard Cohen, προς αγαλλίαση όλων αυτών που δεν έχασαν την πίστη τους πως θα επέστρεφε στον κόσμο (ακολουθώντας την συμβουλή της νεκρής μητέρας του). Η μυστηριώδης Sharon Robinson είναι επίσης εδώ ξανά μαζί του. Αλλά αυτή τη φορά μόνο σε τρία τραγούδια. Γιατί αυτό; Η μουσική σχέση σου με τον Leonard Cohen πλησιάζει στο τέλος της ή θα υπάρξουν κι άλλες συνεργασίες, αλλά όχι πλέον άλλα άλμπουμ σε ντουέτο ;

Ελπίζω να συνεχιστεί η συνεργασία μου με τον Leonard. Υπάρχουν κάποια πράγματα στα οποία περιμένω ότι θα επιστρέψουμε σύντομα.

Τι πιστεύεις για το Dear Heather τώρα που το άλμπουμ κυκλοφόρησε και έχετε εισπράξει τις πρώτες αντιδράσεις;

Νομίζω ότι το Dear Heather είναι ένα εξαιρετικό άλμπουμ. Ιδιαίτερα μου αρέσουν τα κομμάτια με απαγγελίες όπως «To A Teacher«, »Morning Glory«.

Μου αρέσει το πνεύμα πειραματισμού που έχει ο δίσκος. Δεν πιστεύω ότι υπάρχει κάποιος νόμος που υποχρεώνει την τέχνη να υπακούει σε προκαθορισμένους κανόνες. Αυτό το άλμπουμ σπάζει πολλά καλούπια. Μου αρέσει αυτό. Η φωνή της Anjani είναι όμορφη. Η δουλειά της είναι υπέροχη. Και λατρεύω το τραγούδι «The Letters».

Κοιτάζοντας στο σημείωμα που συνοδεύει τον δίσκο έχει ενδιαφέρον η παρατήρηση ότι ο Leonard δεν σ’ άφησε να συναντηθείς με την Anjani και αντιστρόφως. Υπάρχουν δύο ξεκάθαρα χωρισμένα μέρη από τα οποία αποτελείται αυτός ο δίσκος, όχι μονο στις φωνές ή στις ενορχηστρώσεις αλλά ακόμη και στην παραγωγή. Γιατί συμβαίνει αυτό; Μοιάζει σαν ο Leonard, μετά την Sharon Robinson, να προχωρεί σε μια νέα περίοδο της ύστερης καριέρας του. Πώς γίνεται και τα δύο τραγούδια που γράψατε μαζί (εξαιρώντας το ποίημα του Λόρδου Βύρωνα που μελοποιήσατε) ανήκουν – όπως και το Ten New Songs –τόσο τραγουδιστικά όσο και στιχουργικά στην τόσο αναγνωρίσιμη κοσμογονία του Cohen, για την οποία μίλησε στις συνεντεύξεις που είχε δώσει για το Ten New Songs ; Τα υπόλοιπα τραγούδια του νέου άλμπουμ, στα οποία δεν συνεργάστηκες μοιάζουν πιο σκόρπια, πειραματικά, ανολοκλήρωτα, πιο αυτοσχεδιαστικά, πιο jazzιαρικα κτλ. Μερικά από αυτά τα τραγούδια είναι το ίδιο συναρπαστικά –όπως το «Morning Glory» - αλλά είναι εκπληκτική η διαφορά ανάμεσα σ’ αυτό το τραγούδι και, ας πούμε, στο «The Letters».

Ο Leonard είχε την πολύ καθαρή πρόθεση να δοκιμάσει κάτι διαφορετικό στο Dear Heather. Έλεγε ότι δεν ήθελε να είναι δεσμευμένος από την «φόρμα του τραγουδιού». Έτσι αν και είχαμε αρχίσει να κάνουμε κάποια πράγματα με τον γνωστό μας τρόπο, άρχισε να δουλεύει κυρίως μόνος του, περνώντας πολλές ώρες στο keyboard του. Έχουμε συνηθίσει όλοι μας πολύ σε δίσκους που αποτελούνται από έναν «κύκλο τραγουδιών» με αρχή, μέση και ένα τέλος αλλά ο Leonard επιδίωκε κάτι άλλο με τον δίσκο αυτόν.

Αυτά τα τρία δικά σου τραγούδια στο Dear Heather ήταν κομμάτια που είχαν περισσέψει από το Ten New Songs και είχαν ηχογραφηθεί εκείνη την περίοδο ή γράφτηκαν ειδικά για το Dear Heather ; Δύσκολα πιστεύει κανείς ότι ηχογραφήθηκαν την ίδια εποχή με το άλλα κομμάτια του Dear Heather, είναι τόσο διαφορετικά.

Τα τρία τραγούδια που έγραψα για το Dear Heather ηχογραφήθηκαν την ίδια εποχή με το υπόλοιπα αλλά σε ένα διαφορετικό πλαίσιο. Εκτός από το μιξάρισμα, το μεγαλύτερο μέρος τους γράφτηκε στο δικό μου studio ενώ τα άλλα γράφτηκαν κυρίως στο studio του Leonard.

Το άλμπουμ ανοίγει με την μελοποίηση του ποιήματος του Λόρδου Βύρωνα «Go No More A-Roving» με μια ευχάριστη και ανεβασμένη μουσική και σε μια πολύ άνετη και χαλαρή ατμόσφαιρα. Οι στίχοι είναι του Βύρωνα και στον δίσκο δεν εμφανίζεσαι να συνεργάστηκες στο γράψιμο της μουσικής. Είναι η μουσική αποκλειστικά του Leonard; Ποια ακριβώς ήταν η δική σου συμβολή στο κομμάτι αυτό?

Η μουσική στο «Go No More A-Roving» γράφτηκε εξ ολοκλήρου από τον Leonard. Μου ζήτησε να κάνω την ενορχήστρωση , έτσι πήγα και μου το έπαιξε. Μιλήσαμε για την ατμόσφαιρα που θα έπρεπε να έχει. Αυτό η χαλαρή κίνηση ήταν η κατεύθυνση που ο Leonard ήθελε να δοκιμάσει πρώτα.

Τον ηχογράφησα σε μια κασέτα να παίζει και να τραγουδά την μελωδία και επέστρεψα στο studio μου για να δουλέψω πάνω στο κομμάτι. Το αποτέλεσμα δεν προέκυψε εύκολα ή γρήγορα. Δουλέψαμε για αυτό με ενδιάμεσες διακοπές επί αρκετούς μήνες, δοκιμάζοντας διάφορους ρυθμούς, προσθαφαιρώντας πράγματα, εγκαταλείποντας τα και ξαναβάζοντας τα, αλλάζοντας κλειδιά, αναζητώντας μια συγκεκριμένη, δύσκολο να την περιγράψεις ποιότητα. Μερικές φορές νομίζω ότι ακόμη δουλεύω πάνω σ’ αυτό. Τελικά καταλήξαμε σε κάτι πολύ κοντά σε αυτό με το οποίο είχαμε ξεκινήσει και που άρεζε σε όλους μας. Το σαξόφωνο του Bob Sheppard έδωσε την τελική πινελιά στο κομμάτι για το οποίο νοιώθαμε ότι ξέφευγε από κάθε περιγραφή αλλά ακουγόταν απλώς ωραία.

Το “Τhe Letters” ήδη ανακηρύχθηκε από πολλούς κριτικούς ως «κλασσικός Cohen” και ως «το καλύτερο τραγούδι του δίσκου» O Leonard κάνει, κατά την άποψη μου, το ντουέτο της ζωής του σ’ αυτό. Σε θυμόμαστε να τραγουδάς ντουέτο μαζί του στο «Joan Of Arc» κατά την περιοδεία του 1980 και ξέρουμε ότι τραγούδησες σόλο σε κάποια κομμάτια του Ten New Songs όπως στο «Here It Is» και στο «Boogie Street» αλλά σ’ αυτά έκανες απλώς δεύτερη φωνή. Είναι αυτό το ντουέτο της ζωής σου; Τι πιστεύεις, σε ποιον απευθύνεται το τραγούδι αυτό;

Χαίρομαι πολύ που ακούω ότι το «The Letters» προσέχτηκε και έτυχε καλής υποδοχής. Από όλα όσα έχω κάνει είναι σίγουρα ένα από τα πιο αγαπημένα μου. Είμαι πάντα συναρπαστικό να παίξω ένα, μικρό ή μεγάλο, ρόλο στο έργο του Leonard αλλά ένα ντουέτο σε ένα τραγούδι που έγραψα μαζί του είναι ό,τι καλύτερο. Σε ποιον απευθύνεται; Aκούστε το ακόμη μια φορά.

Μπορείς να περιγράψεις την διαδικασία δημιουργίας αυτού του τραγουδιού; Τι έδωσε ο Leonard και τι συνεισέφερες εσύ;

H συμμετοχή μου στο «The Letters» άρχισε με τον Leonard να μου στέλνει τους στίχους τελειωμένους ή σχεδόν τελειωμένους, όπως έγινε και με τα περισσότερα τραγούδια του Ten New Songs. Στην συνέχεια τους μελέτησα για να πάρω κάποιες ενδείξεις για τη διάθεση το τέμπο και την φόρμα.. Είναι λίγο δύσκολο να θυμηθώ τη συνέχεια της διαδικασίας του γραψίματος του συγκεκριμένου τραγουδιού, που σημαίνει ότι είναι ένα από αυτά που «πέφτουν από τον ουρανό». Ευτυχώς αυτό συμβαίνει μερικές φορές. Σε αποζημιώνει για τα υπόλοιπα για τα οποία μοχθείς πολύ. Έκανα τα φωνητικά και το αφήσαμε στην άκρη για λίγο. Το κομμάτι έμοιαζε να θέλει να το αφήσουμε μόνο του, αστόλιστο, να του επιτρέψουμε την είσοδο στο δωμάτιο, στην ιστορία. Στον Leonard άρεσαν πολύ τα φωνητικά μου και μετά από αρκετό πειραματισμό αποφάσισε ότι έπρεπε να γίνει σε ντουέτο.

Το κομμάτι αυτό έχει μια συναρπαστική δομή. Ξεκινά σαν ένα τυπικό κομμάτι του Ten New Songs, με αυτή τη παλιά και γνωστή στρατηγική του Leonard Cohen η πρώτη στροφή να είναι ακουστική και η εισαγωγή όλων των οργάνων να γίνεται από το δεύτερη στροφή και μετά (αυτό που κυρίως εκμεταλλεύτηκε στις ζωντανές ηχογραφήσεις), λέγοντας «όργανα» εννοούμε κυρίως τα έντονα μπάσα του συνθεσάιζερ. Μετά μπαίνεις εσύ για το κοινό σας ρεφρέν και μετά έρχεται το σόλο μέρος σου. Μετά την τελευταία στροφή ο Leonard απαγγέλλει όλο το τραγούδι και οι τελευταίοι δύο στίχοι απαγγέλλονται –μετά το σβήσιμο της μουσικής- σε απόλυτη σιωπή. (Επίσης, αξίζει να αναφερθεί ότι δεν τραγουδάς με πολλαπλά φωνητικά σε αυτό το κομμάτι.) Πώς επιτεύχθηκε αυτό το εντυπωσιακό εφφέ;

Όπως ανέφερα, μας άρεσε η φειδωλότητα του κομματιού για αυτό και δεν υπήρχε η επιθυμία για πληθωρικά φωνητικά. Η απαγγελία του Leonard στo τέλος ήταν το αποτέλεσμα διάφορων προσεγγίσεων και πειραματισμών που κάναμε.

Είναι παρατηρημένο ότι στους τρεις τελευταίους δίσκους του Leonard Cohen υπάρχει πάντα ένα μακρύ, σπαρακτικό και μελαγχολικό κομμάτι. Στο «Τhe Future» ήταν το «Waiting For The Miracle» που γράψατε μαζί. Υπήρχε το «A Thousand Kisses Deep» στο Ten New Songs για το οποίο ειπώθηκε ότι θυμίζει την συνεργασία σου στο The Future. Τώρα, στον καινούριο δίσκο είναι το «The Letters» ;

Δεν είχα κάνει τη συσχέτιση αυτή αλλά υποθέτω ότι θα μπορούσε κάποιος να το δει έτσι.

Έχεις εισαγάγει ένα «αληθινό» όργανο ως το κύριο δομικό μοτίβο για καθένα από τα τρία κομμάτια σου στο Dear Heather απαντώντας ίσως έτσι σε κάποιες κριτικές παρατηρήσεις που είχαν γίνει για τον προηγούμενο δίσκο. Στο «The Letters» υπάρχει ένας κυρίαρχος μελαγχολικός ήχος, που μοιάζει σαν κιθάρα, κλειδοκύμβαλο ή κάτι παρόμοιο, με προγραμματισμένα έγχορδα. Τι είναι;

O κυρίαρχος ήχος στο «The Letters» είναι ένα sample κιθάρας του Hans Zimmer.

Το ίδιο συμβαίνει και με την τελευταία σου συμμετοχή σ’ αυτό το δίσκο, το «There For You». Το κομμάτι αυτό έχει έναν υπνωτικό ρυθμό και μία έντονη ενορχήστρωση στο συνθεσάιζερ που μοιάζει με το μαντολίνο ή με το περίφημο ούτι. Είναι αρκετά ελκυστικό και όχι πολύ μακριά από το «Everybody Knows» που επίσης είχε γραφεί σε συνθεσάιζερ αλλά απέκτησε άλλη αίσθηση με το πραγματικό ούτι του John Bilezikjian.

Τα έγχορδα στο «There For You» είναι επίσης samples από ζωντανά όργανα όπως μαντολίνο και ούτι του Hans Zimmer παιγμένα σε ένα keyboard.

Πως έγινε η συνεργασία σας στο Ten New Song; Έχει λεχθεί ότι δεν ήσουν και τόσο αθώα - ότι είχες πάει στον Leonard με το κρυφό σχέδιο να τον κάνεις να γράψει τραγούδια μαζί σου. Ήταν ακόμη τότε στο μοναστήρι και τον έκανες να φύγει; Ξέρω ότι έχεις κι εσύ ασχοληθεί με το Ζεν και νομίζω έχεις γνωρίσει τον Roshi. Πώς έγινε και έχετε τις ίδιες πνευματικές ανησυχίες με τον Leonard και πώς αναπτύχθηκε η πρόσφατη συνεργασία σας;

Μην πιστεύετε όλα όσα διαβάζετε! Δεν έβλεπα τον Leonard και πολύ όταν ήταν στο μοναστήρι αλλά τον συνάντησα τυχαία το 1999 σε έναν κινηματογράφο, όταν είχε ήδη επιστρέψει. Τον προσκάλεσα σε ένα ρεσιτάλ πιάνου που έδινε ο γιος μου (που είναι και βαφτισιμιός του) και εκεί ήταν που μου πρότεινε να συνεργαστούμε σε ένα άλμπουμ. Ήταν απόλυτη έκπληξη για μένα. Στράφηκα στο Ζεν μετά από μια συζήτηση που είχα με τον Leonard μέσα σ’ ένα αεροπλάνο το 1979.Αργότερα γνώρισα τον Roshi και μελέτησα μαζί του.

Μιας και δεν έχεις μιλήσει ποτέ για την συνεργασία σου με τον Leonard υποθέτουν ότι εκείνος έγραψε όλους τους στίχους κι εσύ τη μουσική. Έτσι έγινε πράγματι - είναι δύσκολο να πιστέψουμε ότι άφησε την μουσική τελείως έξω από την δική του επιρροή. Μπορείς να μας πεις περισσότερα για την όλη διαδικασία;

Κάποιος μάλιστα έγραψε ότι εσύ αποφάσισες για την όλη δομή των τραγουδιών με βάση τους στίχους του: ποιό θα είναι το ρεφρέν, ποιός στίχος θα μπει που κτλ. Αλήθεια ξεκίνησες από τα ποιήματα του και τα έκανες τραγούδια; Έγραψες κάποιο στίχο; Γιατί στο δίσκο απλώς γράφει: «στίχοι και μουσική Leonard Cohen and Sharon Robinson».

Στο Ten New Songs, όντως ο Leonard έγραψε όλους τους στίχους όπως έχει κάνει σε όλα τα τραγούδια που γράψαμε μαζί. Εάν είχα κάποια επίδραση στους στίχους ήταν απλώς με το τρόπο που κάποιος ακούει τα πράγματα διαφορετικά όταν ένα συγκεκριμένο πρόσωπο βρίσκεται μέσα στο δωμάτιο. Για μένα τα λόγια ήταν σχεδόν σαν ένα είδος διδασκαλίας και εγώ, ή καλύτερα ο Leonard κι εγώ ήμασταν οι μαθητές. Τον καιρό που δουλεύαμε τα λόγια εμοιαζαν να πληροφορούν και να διαφωτίζουν για την καθημερινή ζωή. Υπήρχε μια εμπειρική ποιότητα στο όλο εγχείρημα, κάτι περισσότερο από το γράψιμο απλώς τραγουδιών. Αλλά η επικράτεια των λέξεων ανήκει αποκλειστικά στον Leonard. Στην μουσική, όντως ξεκινούσα από ένα ποίημα, έβρισκα την δομή, έγραφα την μελωδία και έκανα τις ενορχηστρώσεις αλλά η όλη προσέγγιση μου αποσκοπούσε στο να δώσει στον Leonard ιδέες concepts που είτε θα αποδεχόταν είτε θα προσπερνούσε. Εάν πίστευε ότι κάτι δεν έκανε θα πήγαινα και θα δοκίμαζα κάτι άλλο ή άλλες πάλι φορές θα του έδινα κάποιες νέες ιδέες επιτόπου. Άρα στην πράξη ο Leonard ήταν απόλυτα συμμέτοχος στη δημιουργία της μουσικης. Σέβομαι τις μουσική ικανότητα του Leonard, την βαθιά σύνδεση που έχει με το έργο του κι έτσι ποτέ δεν θα επέμενα σε κάτι που δεν θα ήθελε. Ο ρόλος μου ως παραγωγού ήταν να κάνω αυτό που ήθελε εκείνος. Καθώς εξοικειωνόμουν με την διαδικασία παραγωγής του συγκεκριμένου δίσκου, την φωνή του, την ιστορία που διηγούνταν οι στίχοι και ο τόνος που έπαιρνε το άλμπουμ, γινόταν όλο και πιο εύκολο για μένα να καταλάβω τι θα λειτουργούσε και τι όχι.

Συζητούσες με τον Leonard για θέματα ρυθμού, μείζονα ή ελάσσονα κλειδιά, χρόνους κτλ πριν τις μουσικές δημιουργίες σου ;

Συνήθως, αφού είχα περάσει κάποιο χρόνο μελετώντας τους στίχους έδινα στον Leonard κάποια πρόχειρη ιδέα για την κατεύθυνση που θεωρούσα καλύτερη ή αν εκείνος είχε κάποια συγκεκριμένη ιδέα μου την έλεγε. Πέρα από αυτό, οι δημιουργικές μου επιλογές βασιζόταν σε παραμέτρους που ήταν εμφανείς. Το βάθος των στίχων απαιτούσε ένα ίσο ποσοστό συμμετοχής κι έτσι οι μελωδίες είναι λιτές, όχι γρήγορες ή φορτωμένες. Ήταν λόγια γραμμένα σε μια περίοδο βαθιάς μελέτης και αναστοχασμού και έμοιαζαν να απαιτούν ίδιο ποσό στοχαστικότητας και από τη μουσική.

Και καθώς η φωνητική έκταση του Leonard είναι κάπως περιορισμένη, έγραψα μελωδίες που είχαν ένα είδος εσωτερικής κίνησης. Ήταν πρόκληση για μένα αλλά νομίζω ότι με οδήγησε σε μια από τις καλύτερες δουλειές που έχω κάνει.

Στο ντοκιμαντέρ του 1997 Spring 96 είδαμε τον Leonard να τραγουδάει την πρώτη έκδοση του «A Thousand Kisses Deep». Μόνο ο τίτλος επέζησε στην έκδοση του 2001. Σε εκείνη την εκδοχή ήταν ένα θαυμάσιο ερωτικό τραγούδι με μια πολύ καλή μελωδία αλλά τα λόγια του δεν ταίριαζαν με την δική σου εκδοχή της μουσικής επειδή με την νέα μελωδία έγινε ένα σχεδόν υπερβατικό τραγούδι. Γνωρίζουμε ότι υπήρχε επίσης μια εκδοχή του Leonard για το «In My Secret Life» αλλά τις απέρριψε και τις δύο γιατί «του άρεσαν οι δικές σου περισσότερο». Τι απέγιναν οι μελωδίες εκείνες;

Αληθινά, δεν γνωρίζω πολλά για τις προηγούμενες εκδόσεις των τραγουδιών αυτών.

Ηχογραφήθηκαν κάποιοι άλλοι από τους πολυάριθμους στίχους του «A Thousand Kisses Deep»; Ο Leonard είχε πει ότι κάποιοι από τους στίχους που απορρίφθηκαν ίσως χρησιμοποιηθούν σε επόμενες δουλειές. Συνεχίζετε είτε εκείνος είτε εσύ να δουλεύετε πάνω σ’αυτόύς;

Ναι, εργαζόμαστε πάνω σ’ αυτούς για ένα μελλοντικό έργο..

Έχει ειπωθεί ότι σχεδιάζατε να αντικαταστήσετε τα πολλαπλά φωνητικά και την προγραμματισμένη μουσική με αληθινά όργανα και τραγουδιστές, ότι το Ten New Songs που κυκλοφόρησε ήταν στην πραγματικότητα η δοκιμαστική εκδοχή που είχες ετοιμάσει εσύ για τον Leonard. Αλλά εκείνος αποφάσισε να προχωρήσει με αυτή την εκδοχή. Ποιά είναι η άποψη σου γι’ αυτό, λαμβάνοντας υπ’οψη το γεγονός ότι σε καποιoυς fans δεν άρεσαν αυτές οι ενορχηστρώσεις. Πώς έγινε και η ίδια βασικά μέθοδος χρησιμοποιήθηκε και στο καινούρια κομμάτια; Μοιάζει να αποτελεί τον πυρήνα του καινούριου στυλ του Leonard-από την ασκητική ακουστική της κιθάρας στην ηλεκτρονική ασκητική των computers.

Οι ενορχηστρώσεις στο Ten New Songs όντως ξεκίνησαν σαν δικά μου δοκιμαστικά (demos). Αλλά από τη στιγμή που αποφασίστηκε να μην προχωρήσουμε με πραγματικούς οργανοπαίκτες, οι ενορχηστρώσεις αυτές υποβλήθηκαν σε εξαντλητική επεξεργασία έτσι ώστε στο τέλος να είναι οτιδήποτε άλλο από δοκιμαστικά. (demos).O Leonard είχε πει ότι είναι έτοιμος «να υπερασπιστεί κάθε νότα» ως μια επιλογή σύμφωνη με μια γενική ιδέα. Η ιδέα αυτή ήταν ένας συγκεκριμένος, συγκρατημένος ήχος που ένοιωθε ότι ταίριαζε στο υλικό αυτό, αντιπαραθέτοντας και τοποθετώντας έτσι την φωνή του ώστε να δίνει στον δίσκο αυτό ένα μοναδικό ύφος. Είτε έχεις έναν μουσικό που παίζει ένα όργανο είτε έναν μουσικό που παίζει ένα sample ενός οργάνου, αυτό που έχεις είναι μουσική. Θα έλεγα ότι τον καιρό που έγιναν οι ηχογραφήσεις, αυτές ήταν οι συγκεκριμένες επιλογές του καλλιτέχνη και δεν μπορούν να αμφισβητηθούν πραγματικά.

Όταν γράφεις τη μουσική λαμβάνεις υπόψη σου τις φωνητικές ικανότητες του Leonard;

Πρέπει να λάβεις υπόψη σου το στυλ και τις δυνατότητες του καλλιτέχνη για τον οποίο γράφεις. Όπως είπα προηγουμένως, οι περιορισμοί στην έκταση της φωνής του με υποχρέωσαν να γράψω μελωδίες που πιστεύω ότι μέσω της απλότητας τους πέτυχαν έναν συγκεκριμένο βαθμό καθαρότητας και βοήθησαν να καθορισθεί ο χαρακτήρας του δίσκου. Μ’ αυτή την έννοια, μια αδυναμία μετατράπηκε σε δύναμη. Είμαι σίγουρη ότι κάπου θα υπάρχει μια παλιά Ανατολίτικη ρήση γ’ αυτό.

Κάνεις ένα όμορφο ντουέτο με τον Leonard στο «Alexandra Leaving», ένα από τα πιο «οδυνηρά» τραγούδια του. Πρέπει να τον καλοπιάσεις για να τραγουδήσει περισσότερο; Πως έγινε και στο Dear Heather τραγουδάει κυρίως μόνο στα δικά σου κομμάτια;

Σ’ ευχαριστώ για τα καλά σου λόγια για το «Alexandra Leaving», σίγουρα ένα από τα πιο αγαπημένα μου. Πιστεύω πως το ότι ο Leonard τραγουδάει περισσότερο στα κομμάτια που κάναμε μαζί οφείλεται στο ότι ήταν από τα πρώτα που ηχογραφήθηκαν για το Dear Heather. Νομίζω ότι αργότερα αποφάσισε να έχει μια λιγότερο δομημένη προσέγγιση στο άλμπουμ.

Ακούσαμε τον Leonard να λέει ότι το Ten New Songs ηχογραφήθηκε στο γκαράζ του σπιτιού του. Μπορείς να μας πεις κάτι περισσότερο γι’ αυτό;

Ναι, και οι δυο μας έχουμε studios στα γκαράζ μας. Είναι σπουδαίος τρόπος να εργάζεσαι. Υπάρχει πολλή ελευθερία να αναπτύξεις μια ιδέα οποιαδήποτε στιγμή ή να δουλέψεις τόσο πολύ ή τόσο λίγο όσο είναι παραγωγικό σε μια συγκεκριμένη μέρα

Πού βρίσκεται το οικιακό σου studio και που φτιάχτηκαν τα τρία αυτά κομμάτια του Dear Heather; Συμμετείχες καθόλου στις ηχογραφήσεις των υπόλοιπων κομματιών;

To studio μου, «Small Mercies Studio», βρίσκεται στο σπίτι μου στους λόφους του Hollywood. Τα τρία αυτά τραγούδια τα έκανα με τον ίδιο σχεδόν τρόπο που έκανα τα τραγούδια του Ten New Songs εκτός του ότι γράψαμε κάποια φωνητικά στο δικό μου studio αντί στου Leonard. Η μόνη μου συμμετοχή στα υπόλοιπα τραγούδια του Dear Heather ήταν ότι βοήθησα τον Leonard και την Leanne στο mastering χρησιμεύοντας σαν ένα τρίτο ζευγάρι αυτιά.

Μπορείς να μας πεις κάτι για την τεχνολογία; Χρησιμοποίησες synthesizers ή πιο καινούρια τεχνολογία όπως το πρόγραμμα Pro Tools ;

Συνήθως χρησιμοποιώ samples από πραγματικά όργανα, προγραμματισμένα synthesizers, samplers και ναι, και το Pro Tools. Συχνά παίζω τα διάφορα μέρη απευθείας και επίσης παίζω κρουστά.

Σκέφτεσαι ποτέ την εμπορική απήχηση ή την αντίδραση της κριτικής στα τραγούδια; Και ειδικότερα, οι ενορχηστρώσεις σου σίγουρα βοήθησαν πολύ στην μεγάλη επιτυχία που είχε το Ten New Songs σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες. Επίσης σε πολλούς ραδιοφωνικούς σταθμούς της Κεντρικής Ευρώπης είναι τα δικά σου τραγούδια από το Dear Heather που παίζονται περισσότερο. Είναι μέσα στη μουσική στρατηγική σου να γράφεις «φιλικά για το ραδιόφωνο» τραγούδια;

Ειλικρινά το ραδιόφωνο δεν περνά από το μυαλό μου όταν δουλεύω πάνω σε κάτι μαζί με τον Leonard. Aλλά αν οι μελωδίες μου συνδυασμένες με τα λόγια και την φωνή του αρέσουν στα ραδιόφωνα δεν θα μπορούσα να είμαι περισσότερο ευχαριστημένη.

Ποιο είναι το αγαπημένο σου τραγούδι από το Ten New Songs και γιατί;

Δεν ξέρω αν μπορώ πραγματικά να ξεχωρίσω ένα τραγούδι από το Ten New Songs ως το πιο αγαπημένο μου. Αυτά που με συγκινούν περισσότερο από στιχουργικής πλευράς είναι τα «A Thousand Kisses Deep», «Love Itself», και «Alexandra Leaving» αλλά μου αρέσουν και για τις μελωδίες τους. Επίσης μου αρέσει το «Here It Is” και το «By The Rivers Dark» για την υποβλητική και υπνωτική τους αίσθηση. Είναι δύσκολο να πω, γιατί αν και νομίζω ότι το καθένα στέκεται από μόνο του, λειτουργούν ταυτόχρονα και ως ένα σύνολο, γυαλίζοντας το ένα το άλλο όπως τα βότσαλα για να χρησιμοποιήσω μια μεταφορά του Leonard.

Ποιο τραγούδι ήταν το πιο δύσκολο ή χρειάστηκε τον περισσότερο χρόνο και γιατί;

Αυτό που μας πήρε τον περισσότερο χρόνο ήταν μάλλον το «By The Rivers Dark».
Ξεκίνησε ως ένα τελείως διαφορετικό τραγούδι, και μετά από πολύ χρόνο πήρε την τελική μορφή που έχει τώρα. Ήταν σαν ένα μάθημα. τριών μηνών: αν δεν είναι σωστό, δεν είναι σωστό και δεν μπορείς να προσποιείσαι ότι είναι. Η εκπαίδευση μου στο Ζεν πραγματικά με βοήθησε σ’ αυτό τότε.

«Έχει γραφτεί ότι η Jennifer Warnes σε σύστησε στη μπάντα του Leonard το 1979 αλλά πως γνώρισες την ίδια και πώς αλήθεια μπήκες στο χώρο της μουσικής ;

Νομίζω ότι η Jennifer βρήκε το όνομα μου από κάποιον άλλο τραγουδιστή με τον οποίο ηχογραφούσαμε μαζί. Έκτός από μια-δυο «κανονικές δουλειές» που έκανα για λίγο, πάντα ζούσα από τη μουσική.

Πόσο χρόνων ήσουν όταν γνώρισες τον Leonard και μπορείς να μας πεις κάτι για κείνες τις πρώτες μέρες και την περιοδεία του 1979;

Θεωρώ την πρόσληψη μου για την περιοδεία εκείνη ένα από τα καλύτερα πράγματα που μου έχουν ποτέ συμβεί. Κυρίως εξαιτίας της μουσικής. Η όλη εμπειρία ήταν μαγική. Το να είσαι πάνω στη σκηνή σε όμορφες αίθουσες και να παίζεις κομμάτια σαν το «The Guests» και το «Hey, That’s No Way To Say Goodbye» με έξοχους μουσικούς μπροστά σε ένα εκστατικό κοινό. Τα λόγια του Leonard. H απίστευτη φωνή της Jenny. Και το κερασάκι στην τούρτα για μένα: να είμαι πίσω από την σκηνή μετά το διάλειμμα και να ακούω τον Leonard να βγαίνει και να παίζει μόνος του το «The Stranger Song». Όπως βλέπετε η εμπειρία αυτή αντηχεί ακόμη μέσα μου. Ηταν υπέροχο να συμμετέχω σε αυτή την περιοδεία.

Γνώριζες το έργο του Leonard – ως συγγραφέα ή ως μουσικού – τότε;

Πριν συνεργαστούμε όπως οι περισσότεροι Αμερικανοί ήξερα μόνο τα πιο γνωστά τραγούδια του.

Το 1980 ο Leonard ξεκίνησε μια καινούρια περιοδεία ξανά με τους ίδιους μουσικούς. Η Jennifer Warnes αποχώρησε. Πως πήγαν τα πράγματα, ιδιαίτερα αφού είχες μείνει εσύ πλέον ως η μόνη τραγουδίστρια για τα φωνητικά.

Δεν είμαι σίγουρη γιατί ο Leonard αποφάσισε να μην αντικαταστήσει την Jenny αλλά τελικά όλα πήγαν αρκετά καλά επειδή ο Roscoe Beck (μπάσο) και ο Mitch Watkins (κιθάρα) τραγουδούσαν μαζί μου στα τραγούδια εκείνα που απαιτούσαν επιπλέον φωνητικά και πιστεύω ότι έκαναν σπουδαία δουλειά.

Γράφεις στο site σου ότι το «Summertime» είναι το πρώτο κομμάτι που έγραψες μαζί με τον Leonard. Πότε άρχισε και πότε τελείωσε; Δεν επρόκειτο να το τραγουδήσει ποτέ ο Leonard; Μοιάζει με τραγούδι που πρέπει να το τραγουδήσει γυναίκα, είναι πολύ δύσκολο να φανταστεί κανείς να το τραγουδά ο Leonard.

Είχα γράψει την μελωδία για το «Summertime» από καιρό αλλά δεν είχα βρει τους στίχους. Θυμάμαι ότι βρισκόμουν στην είσοδο ενός ξενοδοχείου περιμένοντας το λεωφορείο της περιοδείας με τα υπόλοιπα μέλη της μπάντας όταν είδα σε μια γωνιά ένα μεγάλο πιάνο. Άρχισα να παίζω το τραγούδι και ο Leonard πλησίασε, έκανε μερικές βόλτες γύρω από το πιάνο ακούγοντας την μελωδία και έγραψε το κυρίως σώμα των στίχων μέσα σε λίγα λεπτά . Ήταν πολύ διασκεδαστικό.

Ειπώθηκε ότι η Jennifer Warnes ερμήνευσε μια πρώτη εκδοχή του «Waiting For The Miracle» το 1988, ίσως ακόμη και να το ηχογράφησε για το άλμπουμ της Famous Blue Raincoat. Εσύ συνέγραψες το τραγούδι αυτό, τουλάχιστον την εκδοχή του 1992. Τι μπορείς να μας πεις γι’ αυτό, για την ερμηνεία της Warnes, πότε άρχισε και ποτέ τελείωσε το τραγούδι; Υπάρχει επίσης ένα απόσπασμα που δεν συμπεριλήφθηκε του 1985. Πότε άρχισε η δική σου ενασχόληση μ’ αυτό;

Έγραψα το «Waiting For The Miracle» μαζί με τον Leonard γύρω στο 1985. Θα πρέπει να κοιτάξω τα σημειωματάρια μου για να σας πω πότε ακριβώς. Ετοίμασα ένα demo του τραγουδιού με τον Roscoe Beck να παίζει καταπληκτικά μπλουζ κιθάρα. Αν θυμάμαι καλά η Jennifer επρόκειτο να το ηχογραφήσει για το Famous Blue Raincoat ή το ηχογράφησε αλλά δεν το έβαλε τελικά. Το δώσαμε κατά καιρούς και σε άλλους όπως ο Stevie Ray Vaughn και ο Robert Cray αλλά δεν ηχογραφήθηκε μέχρι που ο Leonard το έβαλε στο The Future.

Έχεις περιέργεια για το νόημα των τραγουδιών, όπως το «Everybody Knows»;
Ρωτάς τον Leonard για το νόημα των τραγουδιών του και πόσο πρόθυμος είναι να απαντήσει; Είναι πράγματι απαραίτητο για την δουλειά σου να καταλαβαίνεις το τραγούδι πλήρως;

Είναι ουσιωδώς απαραίτητο να καταλαβαίνεις το νόημα των τραγουδιών όταν γράφεις την μουσική. Δεν μου αρέσει να ρωτώ τι εννοούν οι λέξεις. Γιατί ο σκοπός όλος είναι να μιλούν οι λέξεις από μόνες τους. Έτσι φτάνω εκεί μελετώντας το μόνη μου και με βοηθό την βασική κατανόηση που έχω για τον Leonard και το έργο του. Φυσικά το νόημα βαθαίνει και κάνει την εμφάνιση του στην καθημερινή ζωή όσο προχωρά η δουλειά πάνω στο τραγούδι. Μερικές φορές ο Leonard προθυμοποιείται να εξηγήσει κάτι και αρχίζει να μιλάει για την ιδέα του τραγουδιού, και τότε θα ήθελα να μπορούσα να κλείσω αυτή τη στιγμή μέσα σ’ ένα μπουκάλι.

Γιατί δεν τραγούδησες μαζί με τον Leonard πριν το Ten New Songs, στο «Everybody Knows» ή στο «Waiting For The Miracle»;

Αν και έγραφα μαζί με τον Leonard, δεν ήμουν ακόμη τότε μέλος της μπάντας του.

Τελικά, ποια είναι πραγματικά η Sharon Robinson; Ξέρουμε ότι έχεις κερδίσει ένα Grammy αλλά δεν ξέρουμε σχεδόν τίποτε άλλο για σένα, ούτε καν πού γεννήθηκες. Πώς ανατράφηκες και τι εκπαίδευση πήρες.

Γεννήθηκα στο San Francisco στην California. Οι γονείς μου ασχολούνταν με κτηματομεσιτικές δουλειές και είχαν κι ένα εστιατόριο. Μετακομίσαμε στο Los Angeles όταν ήμουν αρκετά μικρή και μεγάλωσα εδώ και μάλιστα ένα τετράγωνο πιο μακριά από το σπίτι του Leonard στο L.A. Σπούδασα κλασικό πιάνο από τα 6 μου χρόνια και ολοκλήρωσα τις σπουδές μου σ’ αυτό, άρχισα να γράφω και να ηχογραφώ τραγούδια από τα 12, δούλευα μετά το σχολείο στο εστιατόριο των γονιών μου (με το ραδιόφωνο πάντα ανοιχτό),ήμουν φιναλίστ για μια εθνική υποτροφία παρακολούθησα ένα μικρό κολέγιο για τις Τέχνες στο West Virginia για τρία χρόνια , έδωσα εξετάσεις και πέρασα στο Institute of the Arts της California όπου σπούδασα όμως μόνο για ένα χρόνο γιατί έπρεπε να εργαστώ για να ζήσω. Η πραγματική μουσική εκπαίδευση μου ξεκίνησε όταν άρχισα να παίζω πιάνο και να τραγουδώ σε διάφορες μπάντες, το ένα βράδυ μετά το άλλο , ερμηνεύοντας τραγούδια όλων των σπουδαίων δημιουργών της εποχής μας. Βασιζόμουν πολύ στα αυτιά μου, όμως η επίσημη εκπαίδευση μου ήταν ιδιαίτερα πολύτιμη για να «διαβάζω» τη μουσική κατά τις ηχογραφήσεις, στο γράψιμο και στην ενορχήστρωση.

Ποιές ήταν οι μουσικές σου επιρροές στο ξεκίνημα. Ποιές είναι τώρα, εκτός-φαντάζομαι - από τον Leonard Cohen; Στο AllMusic.com σε έχουν τοποθετήσει στην κατηγορία «gospel» και «urban soul».

Δεν το έχω δει αλλά νομίζω ότι υπάρχει μια σύγχυση στο AllMusic με μια άλλη τραγουδίστρια με το ίδιο όνομα γιατί δεν έχω ασχοληθεί ιδιαίτερα με τα gospel. Θα μπορούσα να πω ότι έχω μια ευρεία γκάμα μουσικών επιρροών, από την Κλασική ως στην Soul και το R & B, και από την Folk ως την Jazz

Πρόσφατα συνεργάστηκες με τον λιγότερο γνωστό (τουλάχιστον στην Ευρώπη) Chris Botti. Έγραψες ακόμη και δυο καινούρια τραγούδια για το άλμπουμ του A Thousand Kisses Deep. Ήταν διαφορετικά από πριν έχοντας ήδη την εμπειρία από το Ten New Songs;

Ήταν διασκεδαστικό να γράφω για ένα καλλιτέχνη της jazz. Ήξερα ότι μπορούσα να αντλήσω στοιχεία από την ήδη υπάρχουσα εμπειρία αλλά σπάνια το έκανα.

Με τι ασχολείται η Sharon Robinson όταν δεν κάνει την παραγωγή στα τραγούδια του Leonard Cohen;

Αυτό τον καρό γράφω και κάνω την παραγωγή στο πρώτο προσωπικό μου άλμπουμ στο οποίο συμπεριλαμβάνονται και δύο από τα τραγούδια που έγραψα μαζί με τον Leonard, το «Summertime» και το «Everybody Knows».

Τι έρχεται μετά ; Όπως είπε η Perla Batalla όταν έβγαλε τον πρώτο της σόλο δίσκο: «Που μπορείς να πας μετά τον Leonard Cohen»;

Υπάρχουν διάφορα πολύ ενδιαφέροντα πράγματα στον ορίζοντα. Θα σας κρατώ ενήμερους για αυτά μέσω του website μου στο http://www.sharonrobinson.net/.

Η συνέντευξη αυτή πραγματοποιήθηκε μέσω e-mails to Νοέμβριο του 2004.

Πρώτη Σελίδα - Στίχοι - Κριτικές και άρθρα - Συνέντευξη με την Anjani Thomas